Uitdagingen voor technische professionals in de zorg

Traditioneel is het ontwerpbureau vooral betrokken in het conceptueel ontwerp, het gedetailleerde ontwerp, en dan het uitvoeringsontwerp", steekt Steven Wallays van wal. Op vraag van ZORG.tech Oost- en West-Vlaanderen is hij te gast in het gloednieuwe gebouw van AZ Delta in Rumbeke. Hij schetst er de evolutie in de taak van architecten als het gaat om het realiseren van zorggebouwen. "De fasen voor en na dat ontwerp - het embryonaal denken over een project, bijvoorbeeld, maar ook het onderhouden van het gebouw tot het slopen van het project toe - zijn fases waar wij als ontwerpbureau tot voor kort minder in betrokken waren."

Bouwen 4.0

Dat is vandaag aan verandering toe. Steven Wallays, architect bij VK architects+engineers, heeft het over 'bouwen 4.0', wat een afgeleide is van het gekendere 'industrie 4.0'. "Bouwen 4.0 is een vertaling van een aantal principes uit industrie 4.0 naar de bouwsector. Vooral de WTCB (het wetenschappelijk technisch comité voor de bouw, nvdr) is daar erg mee bezig geweest."

In bouwen 4.0 is informatie, en de transparantie ervan, erg belangrijk, waarbij Wallays aangeeft dat die transparantie het verschil kan zijn tussen het falen of succesvol zijn van een project. Ook het beslissingsproces wordt binnen bouwen 4.0 veel meer datagedreven. "Terwijl bouwen tot voor kort gebaseerd was op boerenverstand, is dat vandaag minder mogelijk. Nu moet je beslissingen nemen op basis van data", verduidelijkt de expert.

"Een ander aspect is de industrialisering van het bouwproces: de tijd dat het bouwen als een ambacht werd gezien waar mensen materialen op elkaar stapelden om tot een gebouw te komen, is stilaan voorbij", vervolgt hij. "En last but not least: de life cycle benadering, het duurzaamheidsdenken, doet nu volop zijn intrede."

De bouw van de nieuwe campus van AZ Delta is nog niet helemaal volgens dit nieuwe paradigma gebouwd, vervolgt Steven Wallays. Daarvoor kwam het project net iets te vroeg. "Toch is dit een heel vooruitstrevend project waar een aantal van deze principes al in zijn opgenomen. Zo is er enorm veel geprefabriceerd in een atelier geconstrueerd om dan hier op de site te assembleren. Je kiest vandaag voor zo'n aanpak omwille van kwaliteitsborging, snelheid van werken en zo voort. Ook op vlak van duurzaam bouwen - ere wie ere toekomt: dat is mede de verdienste van AZ Delta - gingen we toen al veel verder dan wat gebruikelijk was, bijvoorbeeld op vlak van isolatie. We hebben ook de grondcyclus zo goed als kunnen sluiten: nagenoeg alle grond uit de bouwput is op de site hergebruikt. Op vlak van hemelwater hetzelfde verhaal: ook daar hebben we een gesloten circuit."

Nieuwe uitdagingen en antwoorden

Wie dergelijke grote projecten aanvat, moet rekening houden met nieuwe uitdagingen, waar nieuwe antwoorden op moeten geformuleerd worden. Steven Wallays noemt er zes op: systems engineering, parametrics design, acoustical engineering, fire safety, facade engineering en sustainable design.

Beginnen doet hij met systems engineering. "ledereen die ooit al eens gebouwd heeft, kent het fenomeen van de kasten vol classeurs die het project documenteren. Systems engineering brengt daar verandering in", illustreert hij.

Waar het over gaat? Een project begint steeds met een bouwheer die op een bepaald moment een aantal wensen verwoordt. Die wensen krijgen een steeds concretere vorm in een ontwerp, in een realisatie. Alleen: bij elke stap is er ruis. "Maar wat wilde de klant nu echt? En waar is het in het hele proces verkeerd gelopen? Dat is de fundamentele vraag waar systems engineering een oplossing kan bieden. Systems engineering probeert het proces van wensen naar realisatie te faciliteren. Het gaat dus over de klantenbehoeften en hoe je die documenteert. Er bestaan ondertussen interessante tools die starten bij de ambities op bijvoorbeeld het niveau van een raad van bestuur, om dat steeds verder te detailleren, tot op het niveau van het aantal stopcontacten in een lokaal. Elke stap gaat gepaard met een validatie, net om zeker te zijn dat wat er nu beschreven is, wel degelijk klopt met de initiële eisen."

Spelen met parameters

Een tweede grote evolutie is voor Steven Wallays de introductie van parametric design in het ontwerpproces. Het belangrijkste verschil met het klassiek ontwerpen, is dat de designer geen geometrieën ontwerpt, maar in de plaats daarvan de parameters bepaalt waaraan een ruimte moet voldoen. Dat doet die op basis van de verwachtingen en eisen. De vorm van de ruimte volgt uit die parameters. "Parametric design kan gebruikt worden voor eender welk type ruimte", verduidelijkt hij.

Een vierde domein waar ontwerpen vandaag anders is, is akoestiek. Ook al bestaat acoustical engineering al heel lang de eisen en verwachtingen liggen alsmaar hoger. Ook de normen waaraan een gebouw moet voldoen, worden alleen maar strenger. Er zijn heel veel geluidsbronnen die hinderlijk kunnen zijn in een project in de zorgsector, denk aan geluid van verkeer, maar uiteraard ook het geluid dat afkomstig is van alle installaties op en rond het gebouw. Ook contactgeluiden hebben een impact op de akoestische kwaliteit, en ook daar zijn de verwachtingen veranderd. Dat betekent dat de klassieke oplossingen vandaag niet meer voldoen. Steven Wallays wijst ook op het belang van de akoestiek in de ruimtes. "Daar gaat het vooral om het integreren van wat de interieurarchitecten en de akoestische ingenieurs doen. De bedoeling is om die akoestische oplossingen zo onzichtbaar mogelijk te maken. Dat lijkt evident, maar zo eenvoudig is het niet..."

Brandveiligheid

"Er is een nieuw KB Basisnormen op komst tegen de zomer - denken we", vervolgt Steven Wallays. "lk wil geen ongerustheid zaaien, maar er is veel dat zal wijzigen. Het KB gaat over parkings, gevels en stookplaatsen, maar dus ook over brandnormering. Als architect kunnen wij die complexiteit niet meer alleen beheersen en dus hebben we extra partners nodig die dat proces gaan begeleiden en bewaken. Als ontwerpers vinden wij al die regels en beperkingen niet leuk, maar fire safety engineering probeert er vooral voor te zorgen dat we die normen en wetten net niet zien als praktische bezwaren. Samen kunnen we doordachte brandveiligheid verzoenen met functionaliteit en ruimtelijke kwaliteit."

Wat de expert over façade engineering vertelt, gaat dezelfde richting uit: ook dat wordt alsmaar complexer en gaat vandaag verder dan 'de gevel is wat bescherming biedt tegen het buitenklimaat'. Neen, er zijn heel wat verschillende invloeden op die façade - beter: op de verschillende façades van een gebouw - die moeten bestudeerd worden. En ook daar zijn experten nodig.

Duurzaamheid

"lk denk niet dat we nog iemand ervan moeten overtuigen dat bouwheren en ontwerpers een verantwoordelijkheid hebben op vlak van duurzaamheid", stelt Steven Wallays. "Binnen duurzaamheid vinden we traditioneel vier klassieke thema's: energie, water, materiaal, en de open ruimte. Dat zijn vier eindige 'grondstoffen' en we weten dat we er - zeker in Vlaanderen - zorgvuldig mee moeten omgaan omdat ze schaars zijn. Elk van die vier heeft nog een hele reeks subthema's, waardoor het geheel erg complex kan worden." Bovendien voegt de architect nog een vijfde thema toe aan duurzaamheid: welzijn. Steven Wallays: "Binnen alle duurzaamheidmeters ziet men vandaag welzijn als bijkomende factor. Waar dat precies over gaat? Wel, denk aan thermisch comfort, visueel comfort, de akoestiek, het contact met natuur en mensen, de geur..."

Zo komen we bij de gekende assessment-systemen die gebouwen een erkenning geven - LEED, BREEAM, HQE, GRO, WELL... Daarvan merkt Steven Wallays op dat die binnen de zorgsector minder aandacht krijgen, wellicht omdat in die sector het belang van dat certificaat minder groot is, omdat een gebouw niet gecommercialiseerd wordt. En toch, zegt hij, is het belangrijk aandachtig zijn. "Guess what, u zal binnenkort geen keuze meer hebben, want de GRO is op komst." GRO zal ook in de zorg door de Vlaamse Overheid gebruikt worden om de duurzaamheid van alle gebouwen te meten, met in 2023 ook een GRO Zorg Addendum. "Vanaf dan moet elk nieuw zorgproject door die GRO-filter, en moeten nieuwe gebouwen voldoen aan al die eisen rond comfort, akoestiek, energie... die in GRO zijn opgenomen. Dat is heel veel werk dat erbij komt, maar - opnieuw - we moeten als bouwprofessionals onze verantwoordelijkheid nemen."

Meer fases

Bouwen wordt complexer, besluit Steven Wallays, en designers worden vandaag vroeger betrokken in een project, en ze blijven ook langer aan boord. Hun rol beperkt zich - dankzij de tools en experten waar ze beroep op kunnen doen - niet langer tot de echte ontwerpfases, maar ook de fases voor- en nadien. "Als je niet in al die fases van het project betrokken bent, kan je de nieuwe inzichten en technologieën niet implementeren", klinkt het. "Bouwen wordt steeds complexer, en ook de ontwerpen worden dat, maar eigenlijk zijn we optimist: het wordt boeiender."

TEKST: https://www.zorg.tech/kennisba...